จากกรณี ป.ป.ช. ชี้แจงให้เหตุผล เรื่อง นาฬิกาของ พล.อ.ประวิตร วงษ์สุวรรณ ว่า เป็นการยืมใช้คงรูป กรรมสิทธิ์ยังเป็นของผู้ให้ยืม แต่ผู้ยืมยังคงมีหน้าที่จะต้องคืนทรัพย์สินแก่เจ้าของตามข้อตกลงที่ให้ยืม หนี้ตามสัญญายืมใช้คงรูป จึงไม่ได้กำหนดไว้ในแบบบัญชีทรัพย์สินและหนี้สิน ที่ต้องแสดงต่อ คณะกรรมการ ป.ป.ช.
สมาคมทนายความแห่งประเทศไทย มีความเห็นในข้อเท็จจริงและข้อกฎหมายในเรื่องนี้ว่า การยื่นบัญชีของเจ้าหน้าที่รัฐและนักการเมือง ตามแบบที่คณะกรรมการ ป.ป.ช. ได้กำหนดไว้ในรายการทรัพย์สินจำนวน 9 รายการ โดยเฉพาะที่กำหนดไว้ในรายการที่ 9 “ทรัพย์สินอื่นๆ” นั้น กรณีนาฬิกาที่มีมูลค่ามหาศาลในแต่ละเรือน จึงเป็นทรัพย์สินอื่นๆ ที่ผู้ครอบครองใช้ประโยชน์ ที่เป็นเจ้าหน้าที่รัฐและนักการเมือง มีหน้าที่จะต้องยื่นแบบแสดงบัญชีทรัพย์สินต่อ คณะกรรมการ ป.ป.ช. เพราะ
1. ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
มาตรา 1367 “บุคคลใดยึดถือทรัพย์สินโดยเจตนาจะยึดถือเพื่อตน ท่านว่า บุคคลนั้นได้ซึ่งสิทธิครอบครอง”
มาตรา 1371 “ถ้าพิสูจน์ได้ว่า บุคคลใดครอบครองทรัพย์สินเดียวกันสองคราว ท่านให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่า บุคคลนั้นได้ครอบครองติดต่อกันตลอดเวลา” และ
มาตรา 1372 “สิทธิซึ่งผู้ครอบครองใช้ในทรัพย์สินที่ครอบครองนั้น ท่านให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่า เป็นสิทธิซึ่งผู้ครอบครองมีตามกฎหมาย”
หากดูจากบทบัญญัติของประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ในแต่ละมาตราข้างต้น ในเรื่องสิทธิครอบครองและการใช้ประโยชน์ของนาฬิกาแล้ว ผู้ครอบครองเป็นผู้ใช้ประโยชน์เพื่อตนเอง จึงเป็นเจ้าของนาฬิกาเท่านั้น นาฬิกาแต่ละเรือนมีราคานับแสนนับล้านบาท จึงเป็นการรับผลประโยชน์ที่เกินกว่า 3,000 บาท ที่เจ้าหน้าที่ของรัฐจะพึงรับได้ตามกฎหมาย
2. การยืมเป็นเอกเทศสัญญา ตาม ป.พ.พ.มาตรา 640 “อันว่ายืมใช้คงรูปนั้น คือ สัญญาซึ่งบุคคลคนหนึ่งเรียกว่า ผู้ให้ยืม ให้บุคคลอีกคนหนึ่ง เรียกว่า ผู้ยืม ใช้สอยทรัพย์สินสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้เปล่า และผู้ยืมตกลงว่าจะคืนทรัพย์สินนั้นเมื่อได้ใช้สอยเสร็จแล้ว”
การใช้สอยทรัพย์สิน คือ การได้ใช้ประโยชน์ทรัพย์สินที่ครอบครอง และข้อเท็จจริง พล.อ.ประวิตร วงษ์สุวรรณ ได้ใช้สอยทรัพย์สินโดยสวมใส่นาฬิกาหลายเรือน แต่ละเรือนมีมูลค่านับล้านบาท เพื่อประโยชน์ของตนเองมาโดยตลอดนานนับปี น่าจะเกินกว่าสองคราวติดกัน
จึงน่าจะเป็นข้อสันนิษฐานว่า เป็นผู้มีสิทธิครอบครองและเป็นเจ้าของตามกฎหมาย จึงมีหน้าที่จะต้องยื่นแบบแสดงบัญชีทรัพย์สิน แสดงชื่อนาฬิกา ราคา และการได้มาของบรรดานาฬิกาทุกเรือน ที่อยู่ในความครอบครอง ในระหว่างการดำรงตำแหน่งทางการเมืองต่อคณะกรรมการ ป.ป.ช. ตามกฎหมาย
การที่คณะกรรมการ ป.ป.ช.แถลงว่า กรณีนาฬิกาของ พล.อ.ประวิตร วงษ์สุวรรณ ที่อ้างว่า ยืมเพื่อนมา ไม่ต้องยื่นแบบบัญชีแสดงทรัพย์สิน จึงเป็นการวางหลักเกณฑ์ที่ทำลายระบบการตรวจสอบ เปิดช่องให้มีการปิดปัง ซ่อนเร้น อันเป็นการเอื้อประโยชน์ให้กับเจ้าหน้าที่รัฐและนักการเมือง ทำการทุจริตโดยถูกต้องตามกฎหมาย
ในทางกลับกันหากคณะกรรมการ ป.ป.ช. ได้วางหลักเกณฑ์ให้ชัดเจนว่า กรณีการยืมนาฬิกา ต้องยื่นบัญชีแบบแสดงบัญชีทรัพย์สินแล้ว ก็จะเป็นมาตรการสำคัญในการตรวจสอบและปราบปรามการทุจริต น่าจะเกิดประโยชน์ในการตรวจสอบ เพื่อให้ทราบถึงที่มาและการได้มาซึ่งทรัพย์สินซึ่งอยู่ในความครอบครองของเจ้าหน้าที่รัฐและนักการเมือง และการวางมาตรการในการตรวจสอบทรัพย์สินเช่นนี้ จะเป็นการตัดช่องทางและข้ออ้างเรื่องการยืมทรัพย์สินของเจ้าหน้าที่รัฐและนักการเมืองที่ทุจริต
กรณีที่คณะกรรมการ ป.ป.ช.ซึ่งมีหน้าที่ตรวจสอบทรัพย์สินของเจ้าหน้าที่รัฐและนักการเมืองอย่างเข้มข้น แต่กลับวางหลักเกณฑ์ กรณีการยืมนาฬิกา ว่าไม่ต้องยื่นแบบแสดงบัญชีทรัพย์สิน จึงเป็นการวางหลักเกณฑ์ที่มีลักษณะปล่อยปละละเลย ซึ่งขัดกับหลักและเจตนารมณ์ของกฎหมายอย่างชัดเจน หรือ คณะกรรมการ ป.ป.ช. ออกหลักเกณฑ์เช่นนี้ เพียงเพื่อแค่ต้องการให้ ข้อกล่าวอ้างกรณีการยืมนาฬิกา ของพล.อ.ประวิตร วงษ์สุวรรณ นั้น ชอบด้วยกฎหมาย