วินาทีที่ประกาศศรีเทพเป็นเมืองมรดกโลก ไม่มีใครโต้แย้ง มีความปลื้มใจมาก จนน้ำตาแทบจะไหลออกมา นึกถึง 7 ปีที่ผลักดันกันมา
คำบอกเล่าส่วนหนึ่งของ ดร.วิศัลย์ โฆษิตานนท์ ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดเพชรบูรณ์ หนึ่งในเบื้องหลังคนสำคัญผลักดันศรีเทพให้กลายเป็นมรดกโลก
ดร.วิศัลย์ เล่าว่า ที่ผ่านมาในเชิงพื้นที่มีการต่อสู้ อุปสรรคต่างๆเกิดขึ้น เช่น การขุดเจาะน้ำมัน ปัญหาที่ดินชุมชนรอบอุทยานฯ ที่ต้องให้ความรู้กับชาวบ้าน
การประกาศเมืองโบราณศรีเทพ เป็นเมืองมรดกโลก ไม่เพียงแต่เป็นความภูมิใจของเพชรบูรณ์และประเทศไทย เมืองศรีเทพเป็นหลักฐานที่บ่งบอกประวัติศาสตร์ของชนชาติที่อยู่อาณาเขตประเทศไทย ที่ไม่ได้เริ่มต้นที่สมัยสุโขทัย มีกลุ่มชนที่อาศัยอยู่ยาวนานมากตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์
ยุครัฐแรกเริ่มวัฒนธรรมทราวดี วัฒนธรรมขอม จนยุคสมัยสุโขทัย เมืองศรีเทพ คือ หลักฐานที่ยืนยันวัฒนธรรมเหล่านี้ พลิกฟื้นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ของประเทศไทย ว่ามีที่มาอย่างยาวนานก่อนสมัยสุโขทัย
พื้นที่เมืองศรีเทพ ที่เสนอเป็นมรดกโลก อาศัยความโดดเด่นวัฒนธรรมทราวดีเป็นหลักเสนอพื้นที่ 3 บริเวณ คือ บริเวณเมืองโบราณ (เมืองนอก-เมืองใน) มีคูน้ำคันดินราว 2,800 ไร่ ,บริเวณโบราณสถานเขาคลังนอก, บริเวณเขาถมอรัตน์
บริเวณเมืองศรีเทพ มีมนุษย์อาศัยตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ หลักฐานสำคัญคือการค้นพบหลุมฝังศพ และเมื่อติดต่อค้าขายกับอินเดียจึงรับวัฒนธรรมทางศาสนาฮินดูการนับถือ พระวิษณุ พระกฤษณะ พระสุริยะเทพ
เมื่อเริ่มต้นเป็นทราวดีขึ้นมีการนับถือศาสนาพุทธนิกายมหายาน นิกายเถรวาท และมายุควัฒนธรรมขอม มีโบราณสถานสำคัญเช่นปรางค์สองพี่น้อง ปรางค์ศรีเทพ ฯลฯ วัฒนธรรมศรีเทพ จึงมีความยาวนาน เมืองมรดกโลกศรีเทพ ได้ชูความโดดเด่นวัฒนธรรมทราวดี
วัฒนธรรมทราวดีที่โดดเด่นเมืองโบราณศรีเทพ
“เขาคลังใน” ฐานเจดีย์มีคนแคระรองรับใต้ฐานตามคติความเชื่อสมัยทราวดี ดูแลศาสนสถานในพระพุทธศาสนา คนแคระ5 หน้าต่างจากที่อื่น ๆ จะเป็นหน้าคนอย่างเดียว แต่เขาคลังในมีทั้ง หน้าคน สิงห์ ลิง ช้าง และวัว
“เขาคลังนอก” มีความยิ่งใหญ่สิ่งก่อสร้าง กว้าว ยาว ด้านละ 64 เมตร สูง 20 เมตร
“ถ้ำเขาถมอรัตน์” มีพระพุทธรูปแกะสลักบนหินปูน ในสมัยทราวดี มีพระพุทธรูป คือ พระโพธิสัตว์ ธรรมจักร สกู๊ป มีความสำคัญ คือ พุทธนิกายเถรวาท มีธรรมจักร กวางหมอบ สถูป ส่วนนิกายมหายานมีพระโพธิสัตว์ ในถ้ำเขาถมอรัตน์มีทั้งสองอย่างรวมอยู่ด้วยกัน สะท้อนถึงความหลากหลายคนนับถือศาสนาต่างกันแต่รวมอยู่ในเมืองโบราณศรีเทพ
แม้แต่ในศาสนาฮินดูเมืองศรีเทพ ก็ปรากฎรูปเทวรูปรูปเคารพที่แตกต่างกัน ซึ่งมีความหลากหลายของ 2 ศาสนา และนิกายต่าง ๆ รวมอยู่ที่เดียวกัน สะท้อนถึงความหลากหลายที่ศาสนา นิกาย ที่สามารถอยู่ร่วมกันได้
ความเก่าแก่-ความต่อเนื่องทางวัฒนธรรมเมืองศรีเทพ
สุโขทัยเป็นราชธานี ราว 150 ปี พระนครศรีอยุธยา 417 ปี ศรีเทพมีอายุต่อเนื่องราว 1000 กว่าปี มีเรื่องราวต่าง ๆ เกิดขึ้นมากมาย หลักฐานต่าง ๆ อาจยังฝังอยู่ใต้ดิน ต้องมีการสำรวจและค้นหา เช่น บริเวณรอบเขาคลังนอก ที่มีการขุดแต่ง มีมหาสถูปและเจดีย์รอบทั้งสี่ทิศ จนเหมือนมหาวิทยาลัยนาลันทา และในสมัยอดีตยังมีสิ่งก่อสร้างอื่นที่ยังซ่อนอยู่กระจายที่ยังไม่ขุดอีกมากมาก
“เขาคลังหน้า” บริเวณเขากระจังเป็นเนินดินเหมือนเขาคลังนอก เขาคลังใน เมื่อสำรวจด้วยโดรนไลดาร์ เห็นขอบข่ายเป็นสี่เหลี่ยม คาดว่าจะเป็นสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่ที่ยังไม่ขุดแต่
“เขาคลังสระแก้ว” บริเวณวัดป่าสระแก้วเป็นเนินดินต้องขุดค้นต่อไป
ปัจจุบันการขุดค้นในตัวเมืองบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ ยังขุดค้นได้เพียง 5 เปอร์เซ็นต์ใน 2,800 ไร่ และบริเวณรอบๆเมืองรัศมีราว 10 กิโลเมตรที่ยังรอการขุดค้นทางโบราณคดี เมืองศรีเทพในอดีตจึงมีการตั้งถิ่นฐานเป็นเมืองใหญ่เป็นมหานครหนึ่งในแถบนี้
ผังเมืองศรีเทพออกแบบใช้ประโยชน์พื้นที่
จ.เพชรบูรณ์ผลักดันเมืองศรีเทพให้เป็นเมืองมรดกโลก 7 ปีที่ผ่านมา เพราะหวังเป็นอย่างยิ่งว่ารัฐบาลและกรมศิลปากร จะทุ่มเทงบประมาณ การขุดค้น สำรวจเพิ่มเติม รวมถึงการอนุรักษ์เมืองศรีเทพให้สวยงาม
ปัจจุบันแผนพัฒนาโดยรอบเมืองศรีเทพ โยธาธิการและผังเมือง ได้แบ่งการใช้ประโยชน์พื้นที่ ควบคุมการก่อสร้าง ยืนยันไม่มีการขับไล่ชาวบ้านที่อยู่รอบเมืองศรีเทพ แต่อาจมีการควบคุมการใช้ประโยชน์ที่ดิน เช่น ห้ามสร้างอาคารสูงเกิน 10 เมตร ห้ามสร้างโรงงาน เช่น ก่อมลพิษ เสียงดัง ส่วนที่พักก็จะส่งเสริมที่พักแบบโฮมสเตย์ เพื่อชาวบ้านจะมีรายได้
การผลักดันเมืองศรีเทพเป็นมรดกโลก เป้าหมายสูงสุด ท้องถิ่นต้องมีรายได้ มีเศรษฐกิจ ความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น
อนาคตพัฒนาเมืองศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์
จ.เพชรบูรณ์ ตั้งเป้าพัฒนาเมืองมรดกโลกศรีเทพ 3 เรื่อง คือ 1.กรมศิลปากร ตั้งพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ที่เมืองศรีเทพ เพื่อจะได้นำโบราณวัตถุที่กระจัดกระจายตามพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติต่างๆ หรือโบราณวัตถุที่ถูกลักลอบนำออกไปต่างประเทศ ต้องติดตามทวงคืนกลับคืนมา ขณะเดียวกันเชื่อว่าชาวบ้านที่เก็บโบราณวัตถุต่างๆไว้มากมายก็พร้อมจะให้คืนเพียงแต่มีสถานที่จัดแสดงที่มีความปลอดภัย
2.รัฐบาลต้องตั้งงบสำรวจเพิ่ม เช่น เขาคลังหน้า เขาคลังสระแก้ว
3.จังหวัดเพชรบูรณ์จะโปรโมทเส้นทางท่องเที่ยว โดยเชื่อมโยง 4 เมืองมรดกโลก จะเป็นที่สนใจของนักท่องเที่ยวต่างชาติที่มีกำลังซื้อสูง
รายงาน : โกวิท บุญธรรม ผู้สื่อข่าวไทยพีบีเอส