หากเอ่ยชื่อ ราชาผลไม้ คงหนีไม่พ้น “ทุเรียน” ไทย พระเอกส่งออกอันดับต้นๆ ที่สร้างรายได้เข้าประเทศไทยปีละแสนล้านบาท เฉพาะที่จีนประเทศเดียว เมื่อปี 2566 ที่ผ่านมา ไทยที่ส่งทุเรียนออกไปแดนมังกร ขยายตัวสูงถึงร้อยละ 81.7 หรือมีมูลค่า 93,664 ล้านบาท
หลังช่วงปี 2500 เป็นต้นมา ประเทศไทยมีการพัฒนาบ้านเมืองในหลายด้าน บางคนอาจมองเห็นความเสื่อมถอย บางคนก็มองเป็นเรื่องปกติของการพัฒนา จากรากสู่เราพาไปพบและพูดคุยกับผู้คนรุ่นปัจจุบันที่ อ. แกลง จ.ระยอง และ จ.จันทบุรี ที่ต่างหาทางออกให้กับอาชีพ ให้กับชีวิตโดยเชื่อมโยงคุณค่าเดิมของภูมินิเวศน์ในพื้นที่ และสังคมวัฒนธรรมในอดีตกับวิถีชีวิตในปัจจุบันและสร้างนวัตกรรมให้เกิดขึ้นอย่างยั่งยืน
ต่างจากพื้นที่อื่น ๆ ของประเทศไทย เมื่อในภาคตะวันออกโดยเฉพาะจังหวัดจันทบุรีที่ไม่พบร่องรอยของงานมหรสพตามฤดูกาลจากเกษตรกรรม แต่กลับพบการเล่นละครชาตรีที่เรียกกันว่า “เท่งตุ๊ก” หรือ “เท่งกรุ๊ก” จากรากสู่เราขอพาทุกคนไปชมละครเท่งตุ๊กที่จันทบุรี จากต้นกำเนิดครูคนแรก สู่บทบาทสำคัญทางความเชื่อในปัจจุบัน
หากจะนึกถึงอาหารประจำจังหวัดจันทบุรี คุณจะนึกถึงเมนูไหน หมูชะมวง เส้นจันท์ผัดปู ก๋วยเตี๋ยวเนื้อเลียง หรืออาจจะนึกถึงอาหารจีน อาหารทะเล อาหารป่านานาชนิด นี่คือความหลากหลายเมนูที่สะท้อนถึงความหลากหลายทางวัฒนธรรมเชื้อชาติที่หลอมรวมกับธรรมชาติพื้นถิ่น จากรากสู่เราพาทุกคนไปสำรวจเรื่องราวของผู้คนและสังคมคนเมืองจันทร์ในอดีตจนถึงปัจจุบันที่อยู่ในเมนูอาหารเหล่านั้น
ท่องไปในประวัติศาสตร์การทำสวนในจันทบุรี “อัญมณีแห่งภาคตะวันออก” นับแต่แรกเริ่มของการส่งออกของป่าเข้าสู่ส่วนกลางในสมัยกรุงศรีอยุธยา สู่ช่วงเริ่มแรกของการทำเกษตรอุตสาหกรรมในสมัยรัชกาลที่ 5 จวบจนปัจจุบันที่เมืองจันทบุรีกลายเป็นแหล่งผลิตทุเรียนสำคัญส่งออกไปยังประเทศจีน พืชสวนและผู้คนจากอดีตจวบจนปัจจุบันมีความสัมพันธ์ถึงกันอย่างไร
จังหวัดจันทบุรีมีภูมิศาสตร์ที่เหมาะสมกับการเป็นเมืองท่าและเมืองหน้าด้านสำคัญ ชาวญวนที่นับถือคริสต์และพุทธถือเป็นอีกกลุ่มชนสำคัญที่อพยพย้ายถิ่นมายังพื้นแห่งนี้ ชีวิตของชาวเวียดนามในไทย เข้ามาด้วยเหตุผลตั้งแต่ถูกกวาดต้อนมา กระทั่งอพยพย้ายประเทศจากความขัดแย้งทางการเมือง สีสันแห่งชีวิตเหล่านี้เต็มไปด้วยจากต่อสู้ที่ “จากรากสู่เรา” จะพาทุกคนไปสัมผัสถึงเรื่องราวชีวิตผ่านการกาลเวลาที่เติมเต็มท่วงทำนองสำคัญทางประวัติศาสตร์ของประเทศไทย
ย้อนรอย ร.ศ. 112 ในมุมของประวัติศาสตร์ท้องถิ่นมีเหตุการณ์ที่ฝรั่งเศสบุกยึดจันทบุรีเป็นช่วงเวลาถึง 11 ปี เกิดการเปลี่ยนแปลงด้านการค้าและด้านสังคมมากมาย แต่กลับไม่มีการปะทะกับคนในพื้นที่จนลุกลาม นี่คือช่วงเวลาที่สยามเกือบจะกลายเป็นประเทศอาณานิคมอย่างฉิวเฉียดมากที่สุดครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์ เราเรียนรู้อะไรจากประวัติศาสตร์ท้องถิ่นของจันทบุรีนี้ได้บ้าง ?
จันทบุรีรวมถึงพื้นที่ภาคตะวันออกมีบทบาทสำคัญในประวัติศาสตร์ของประเทศ หลังสงคราม “อานามสยามยุทธ” อันเป็นฉากสำคัญหนึ่งของพื้นที่แห่งนี้ การสร้างเมืองเพื่อรับศึกนำมาสู่ความเจริญรุ่งเรืองที่ตามมา เหตุใดเกิดสงครามแต่กลับมีความรุ่งเรือง ? รากสู่เราจะพาไปค้นหาคำตอบกัน
จันทบุรีมีหลักฐานว่าเป็นเมืองสำคัญตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา หลายช่วงเวลาถือว่ามีส่วนสำคัญกับประวัติศาสตร์ของไทย ซึ่งหนึ่งในนั้นก็คือ “สงครามอานามสยามยุทธ” ร่องรอยของสงครามครั้งนี้ เรื่องราวของขุนนางและคหบดีจีนที่ยังหลงเหลืออยู่ สุดท้ายสะท้อนเรื่องราวอะไรให้กับเราได้บ้างในปัจจุบัน
คนจีนในไทยอยู่ภูมิภาคไหนมากที่สุด ภาคตะวันออกคงเป็นคำตอบผ่านสุสานขนาดใหญ่ และศาลเจ้ามากมายได้ไม่ยาก ทว่าความเป็นจีนแท้จริงมีมากกว่านั้น “จากรากสู่เรา” พาทุกคนลงไปสำรวจยังชุมชนชาวจีนทั่วจังหวัดจันทบุรี ทั้งจีนแต้จิ๋ว ฮกเกี้ยน และจีนแคะ เรียนรู้เรื่องราววิถีชีวิตชุมชนจีนเก่าแก่ สำรวจภูมิปัญญาข้ามน้ำข้ามทะเลสั่งสมสืบต่อมาหลายร้อยปี
“จันทบุรี” มีหลักฐานยืนยันถึงการเป็นเมืองท่ามาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ เป็นจุดเชื่อมโยงเส้นทางการค้าทั้งทางบกภายในแผ่นดิน และทางทะเลภายในภูมิภาค จากพื้นที่การค้าหลากหลายวัฒนธรรม สู่ หัวเมืองการค้าสำคัญของสยามในภาคตะวันออก เรื่องราวประวัติศาสตร์เหล่านี้สะท้อนผ่านหลักฐานที่หลงเหลือมาถึงปัจจุบันใดบ้าง ?
“จันทบุรี” มีร่องรอยการเป็นบ้านเมืองอยู่บริเวณเชิงเขาสระบาป นับจากการสำรวจในสมัยรัชกาลที่ 5 พบร่องรอยโบราณสถาน โบราณวัตถุ บารายหรือสระน้ำศักดิ์สิทธิ์ รวมถึงจารึกหลักฐานกระดูกมนุษย์โบราณที่โยงไปถึง “คนชอง” หลักฐานและเรื่องราวนับพันปีจะมีประโยชน์กับคนในปัจจุบันอย่างไรบ้าง
“จันทบุรี” ในอดีตบนพื้นที่ของภาคตะวันออกที่อยู่บนพื้นฐานของความอุดมสมบูรณ์ทั้งทรัพยากรป่าไม้ บนภูมิประเทศที่เป็นเทือกเขาสูง ตามไปดูป่าต้นน้ำที่หลากหลายไปด้วยหินแร่หลากชนิด ไม้ป่าหลากพันธุ์ และยังพื้นที่สำคัญของขนส่งค้าขายในอดีต ที่อาจขนาดนามได้ว่าเป็น “อัญมณีแห่งบูรพาทิศ”
เมื่อชีวิตต้องพบเจอกับวิกฤตมากมาย ไม่ว่าจะเป็นไฟป่า น้ำท่วม ภัยแล้ง แผ่นดินไหว หรือแม้กระทั่งล่าสุดอย่างโรคระบาดโควิด-19 พันเอกแพทย์หญิงสุมล นาคเฉลิม อดีตข้าราชการทหารที่ผันตัวมาเป็นเกษตรกร จึงเริ่มจัดการน้ำ จัดการดิน พลังงาน สร้างที่อยู่อาศัยและสร้างป่าอาหารบนพื้นที่ใน อ.สอยดาว จ.จันทบุรี เพื่อรับมือกับภัยบัติที่จะเกิดขึ้น
ติดตามชมวิถีชีวิตที่ผูกพันกับสายน้ำของชาวบ้านปากน้ำเวฬุ จ.จันทบุรี กับอาชีพเรือบรรทุกน้ำจืดขาย ในชุมชนที่ได้ชื่อว่าเป็นหมู่บ้านไร้แผ่นดิน รับชมในรายการซีรีส์วิถีคน วันจันทร์ที่ 16 ธันวาคม 2562 เวลา 21.45 - 22.15 น. ทางไทยพีบีเอส รับชมออนไลน์ทาง www.thaipbs.or.th/Live