"ปา ปา เลย์" ตลกกล้าแห่งมัณฑะเลย์ สื่อสารเรื่องราวพม่าผ่านการแสดงพื้นบ้าน

สัญญาณทางการเมืองที่เหมือนจะดีขึ้น ทำให้บรรยากาศภายในพม่าหลายอย่างดูจะคลี่คลาย รวมถึงเสรีภาพของสื่อ และการแสดงออกทางศิลปการแสดง แต่สำหรับปาปาเลย์ คณะตลกพื้นบ้านชื่อดังแห่งมัณฑะเลย์ ซึ่งเคยเป็นนักโทษการเมือง ยังไม่อาจลบฝันร้ายในความทรงจำ พวกเขายังคงสื่อสารเรื่องราวพม่าในอีกมุมหนึ่งผ่านการแสดงพื้นบ้าน

ค่ำคืนนี้ที่นั่งใต้ถุนบ้านของครอบครัวปาปาเลย์มีผู้ชมหนาแน่น เป็นเช่นนี้มาแล้วหลายวันนับแต่เริ่มต้นฤดูกาลท่องเที่ยวปลายปีของพม่า แม้ไม่ได้อยู่ในคู่มือท่องเที่ยวอย่างเป็นทางการ แต่ผู้มาเยือนโดยเฉพาะชาวตะวันตก ก็รับรู้โดยทั่วกันทั้งผ่านการบอกเล่าปากต่อปาก และอินเทอร์เน็ตถึงโปรแกรมที่พลาดไม่ได้เมื่อมามัณฑะเลย์

ชะตากรรมเมื่อ 10 กว่าปีก่อน ที่ถูกจับในข้อหาทำให้รัฐบาลเสื่อมเสียชื่อเสียง นำมาถ่ายทอดด้วยการแสดงให้ชมแบบรวบรัด ที่ 2 พี่น้อง ปาปาเลย์ และ ลูซอว์ ไม่เคยลืมอิสรภาพที่สูญเสียไปนานเกือบ 6 ปี จากการแสดงในงานฉลองเอกราชพม่า ที่หน้าบ้านนางอองซาน ซู จี ในปี 2539 คณะตลกยังถูกสั่งห้ามออกแสดงในที่สาธารณะ ภาระหนักจึงตกอยู่กับลูมอว์ที่ต้องเลี้ยงครอบครัวอีกหลายสิบชีวิต

น้องชายคนเล็กเริ่มฝึกพูดภาษาอังกฤษ เพราะเชื่อว่าการสื่อสารกับโลกภายนอกจะช่วยต่อลมหายใจให้กับการแสดงพื้นบ้าน และเป็นช่องทางบอกเล่าเรื่องราวที่เกิดขึ้นในพม่า ขณะเดียวกันก็อาศัยความสนใจของชาวต่างชาติเป็นเกราะคุ้มภัยจากรัฐบาลทหารได้อีกทางหนึ่ง

ปา ปา เลย์ หัวหน้าคณะตลกหนวดสามพี่น้องเล่าว่า อองซาน ซู จี เคยบอกกับเขาว่า คงจะดีไม่น้อย หากสามารถเล่าถึงวัฒนธรรมของพม่าให้ชาวต่างชาติรับรู้ ทำให้พวกเขาเริ่มแสดงโดยใช้ภาษาอังกฤษ

เมื่อต้องสู้เพื่อความอยู่รอด ลูมอว์ ยอมเสี่ยงเปิดการแสดงอีกครั้งหลังพี่ชายทั้ง 2 ถูกจับ โดยดัดแปลงชั้นล่างของห้องแถวกลางมัณฑะเลย์เป็นโรงละครขนาดเล็ก เพราะที่นี่คือบ้าน ไม่ใช่พื้นที่สาธารณะ และเลือกที่จะแสดงให้กลุ่มนักท่องเที่ยวต่างชาติชมจึงไม่ผิดกฎหมาย รัฐบาลทำได้เพียงจับตามองความเคลื่อนไหวอยู่ห่างๆ วันนี้ 3 พี่น้องคืนเวทีแสดงร่วมกันกับภรรยาและเครือญาติสานต่อศิลปการแสดงพื้นบ้านที่สืบทอดภายในครอบครัวมาเป็นรุ่นที่ 3

กาวิน อันนาน นักท่องเที่ยวชาวอเมริกัน เป็นอีกคนหนึ่งที่รู้จักคณะตลกปาปาเลย์จากอินเทอร์เน็ต เขารู้สึกสนุกไปกับการแสดงซึ่งไม่เพียงช่วยให้เข้าใจในศิลปวัฒนธรรมพม่ามากขึ้น แต่การสอดแทรกมุกตลกเสียดสีสะท้อนสังคมอีกด้าน ยังถือเป็นความกล้าหาญอย่างมาก

กว่า 10 ปีทุกค่ำคืนตั้งแต่ 22.30-22.00 น. ใต้ถุนบ้านบนถนนสาย 39 ใจกลางมัณฑะเลย์ไม่เคยขาดผู้มาเยือนที่ทั้งหมดคือชาวต่างชาติ โดยมีอัตราค่าเข้าชมคนละ 8,000 จั๊ต หรือ 10 ดอลลาร์

นอกจากมุกตลกล้อเลียนการเมืองที่เป็นเอกลักษณ์ ผู้ชมจะได้เรียนรู้ไปกับศิลปการแสดงพื้นบ้าน ซึ่งเป็นอีกเป้าหมายหลักของคณะปา ปา เลย์ ที่ต้องการเผยแพร่ภูมิปัญญาบรรพชนให้คนภายนอกได้เข้าใจ

ในวันที่การท่องเที่ยวเป็นอีกรายได้หลักของประเทศ ผู้ชมกลุ่มนี้จึงเป็นแขกคนสำคัญที่พวกเขาต้องการสื่อสารให้เห็นความเป็นไปภายในพม่าอีกมุมหนึ่ง แม้สถานการณ์ทางการเมืองจะคลี่คลายจนเป็นที่จับตา แต่ความทรงจำโหดร้ายยังไม่อาจลบไปจากใจในวันที่ตลกดังแห่งมัณฑะเลย์ทำหน้าที่เรียกรอยยิ้ม