ในนามช้างไทย

ช้างตายขายได้ราคากว่าช้างเป็น เพราะเกือบทุกชิ้นส่วนของมัน สามารถดัดแปลงเป็นเครื่องประดับ และเครื่องรางตามความเชื่อที่มีมูลค่าสูง อย่างงาช้างแอฟริกันที่ถูกล่าค้างามาแปรรูปในไทย โดยความเชื่อ และค่านิยมที่เปลี่ยนจากอดีตมีผลต่อชีวิตช้างนั้น ทำให้เกิดงานรณรงค์ด้านการอนุรักษ์ผ่านหลักคิดทางศาสนา

ตัวเลขความสูญเสียที่เกิดขึ้นกับช้างแอฟริกันนับหมื่นตัว จากการถูกล่าเพื่อค้างามาเป็นเครื่องประดับ ทำให้พุทธศาสนิกชน ร่วมกันประกาศเจตนารมณ์ต่อต้านการเบียดเบียนชีวิตสัตว์ป่า กิจกรรมเชิงสัญลักษณ์ ทั้งเวทีธรรมะเสวนา การบังสุกุลช้างอุทิศส่วนกุศล ดนตรีและศิลปะ ล้วนสื่อสารความสำคัญของช้างในธรรมชาติและวัฒนธรรม ผ่านพระสงฆ์ผู้นำทางศาสนา ศิลปิน และนักอนุรักษ์ หวังเปลี่ยนค่านิยมครอบครองวัตถุมงคลหรือสิ่งของจากงาช้างที่ถูกล่า ซึ่งขัดกับหลักศีลธรรม

พระชยสาโร ภิกขุ สถานพำนักสงฆ์ จ.นครราชสีมา กล่าวว่า ไม่มีความศักดิ์สิทธิ์อยู่ในธาตุของงาช้าง เมื่องาช้างเกิดจากการฆ่าสัตว์ และสัตว์ที่มีบุญคุณต่อมนุษยืเรามาก ถ้าเรางดเว้นจากการใช้งานช้าง ถ้าเราใช้ของอย่างอื่นจะไม่เหมาะกว่าหรือ ทางพุทธศาสนา

โซไรดา ซาลวาลา กรรมการและเลขาธิการ มูลนิธิเพื่อนช้าง กล่าวว่า แต่ก่อนช้างล้มคนที่รักเลี้ยงมาก็ตัดงามาเก็บไว้ ต่อจากนั้นค่านิยมของผู้ครอบครองมันเปลี่ยนไปว่าเป็นการสร้างบารมี แต่เหตุเหล่านี้มันเกิดในป่า ถ้าไม่มีคนไปเจอซาก ก็จะไม่มีการทราบเลยว่า ช้างถูกไล่ล่าอย่างไร บางทีเอามาประดับแล้วสบายใจ แต่ถ้ามันมาจากเลือดและน้ำตาจากเพื่อนที่มาจากป่า มันชอบแล้วเหรอคะ

ช้างส่งเสียงบอกมนุษย์ให้หยุดฆ่าพวกเขาไม่ได้ แต่ว่าสำนึกของคนที่เห็นแต่ประโยชน์ตัวเองน้อยลง เห็นแก่ชีวิตมากขึ้น ง่ายๆ อย่างเช่นเลิกล้มช้างเอางานั้นช่วยได้กิจกรรมบนลานวัดธาตุทอง ทั้งนิทรรศการภาพ และข้อความสื่อความห่วงใยที่ช่วยส่งเสียงแทนช้าง เพื่อให้เกิดการอนุรักษ์มากขึ้น

นโยบายปิดป่า ยกเลิกสัมปทานทำไม้ทั่วประเทศเมื่อ 20 กว่าปีก่อน ส่งผลให้งานชักลากจูงไม้ที่เคยพึ่งพาช้างสิ้นสุดลง ซึ่งปางช้างอยุธยาแลเพนียด เป็นหนึ่งในสถานที่รวบรวมช้าง ช่วยเหลือ และขยายพันธุ์ช้างเพื่ออนุรักษ์ มีรายได้จากบริการท่องเที่ยว เลี้ยงควาญช้างและช้างกว่า 130 เชือกในปัจจุบัน

นอกจากฟื้นฟูวัฒนธรรมการเลี้ยงช้าง ยังเผยแพร่เกียรติคุณในฐานะสัตว์คู่บ้านคู่เมือง ซึ่งวิถีในหมู่บ้านช้างเพนียดหลวง สะท้อนความเกื้อกูลผูกพันกันของคนกับช้าง ข้อมูลจากองค์การกองทุนสัตว์ป่าโลก หรือ WWF ที่ระบุว่าไทยเป็นตลาดค้างาผิดกฎหมายแหล่งใหญ่ในการแปรรูปเป็นเครื่องประดับ เครื่องราง ตลอดจนสลักพระพุทธรูป มีงาช้างเก็บยึดไว้ได้กว่า 20 ตันเมื่อ 2 ปีที่แล้ว สร้างความหดหู่สะเทือนใจคนรักช้างไม่น้อย

รวมถึงศศิพงศ์ ราชวังเมือง ผู้เชี่ยวชาญการตรวจคชลักษณ์ช้างเผือกหรือช้างสำคัญ แม้ยอมรับว่ารูปร่างสูงใหญ่มั่นคงของช้าง และตำนานทางศาสนา เป็นที่มาของคติความเชื่อที่ถือช้างเป็นสัตว์มงคล จะมีผลต่อความต้องการครอบครองชิ้นส่วนช้างมากขึ้นจนถูกล่า หากแท้จริงควรส่งเสริมความเข้าใจ สร้างค่านิยมใหม่ที่นำไปสู่การดูแลชีวิตช้าง

ศศิพงศ์ ราชวังเมือง อดีตตำรวจหลวงรักษาพระองค์ กล่าวว่า จริงๆ ถ้ารู้ คนเล่นเครื่องรางเขาไม่ชอบช้างแอฟริกานะ เพราะว่ามันเป็นช้างป่า มันต้องช้างไทยที่มีอานุภาพมากกว่า ให้คุณ แต่ต้องได้มาด้วยความบริสุทธิ์ ไม่ได้มาจากการสั่งฆ่า

อิทธิพันธ์ ขาวละมัย ผู้จัดการทั่วไปวังช้างแลเพนียด จ.พระนครศรีอยุธยา กล่าวว่า ทุกวันนี้ช้างเป็นเครื่องรางของขลัง เป็นพาณิชย์ คนจนก็เล็กๆ ร้อยสองร้อย คนรวยหน่อยก็งาคู่ละล้านสองล้าน ปัญหามันอยู่ที่การไม่มีความรู้ทางประวัติศาสตร์ ไม่รู้เรื่องการเลี้ยงช้าง ถ้าเขารู้เขาจะเข้าใจ ว่าช้างเองก็มีชีวิตอยู่ด้วยตัวเองไม่ได้ มันต้องมองไปถึงควาญด้วย

ช้างเป็นสัตว์สำคัญในราชประเพณีไทยมาเนิ่นนาน ถือเป็นสัญลักษณ์แห่งเกียรติยศ และทรัพยากรสำคัญของแผ่นดินที่อดีตใช้ในศึกสงคราม โดยวัฒนธรรมการเลี้ยงช้างของชาวกูยในสุรินทร์ นับว่าช้างเป็นมรดกจากบรรพบุรุษ ที่ฝึกฝนใช้งานเป็นพาหนะได้ หากกฎหมายไทยที่ยังอนุญาตให้เจ้าของช้าง ขายชิ้นส่วนเมื่อช้างล้ม ทำให้งา หางช้าง หนัง กระดูก ถูกแบ่งมาทำพระสลัก กำไล และผ้ายันต์หนังช้างตามความเชื่อ

แม้ขายในราคาสูง แต่ยังเป็นที่ต้องการของตลาดต่อเนื่อง จนเกิดการล่าช้างค้างาข้ามชาติ การเคลื่อนไหวของเครือข่ายอนุรักษ์ ไม่เพียงเสนอแนวคิดให้เกิดการแก้กฎหมายที่จะนำไปสู่การคุ้มครองช้าง ยังรณรงค์สร้างสำนึกอนุรักษ์ ผ่านกิจกรรมสะท้อนหลักทางศาสนาที่สอนให้มีชีวิตโดยไม่เบียดเบียนกันและกัน