ความหมายของไม้เมืองเทศอย่าง “กุหลาบ” กับการเชื่อมร้อยอารยธรรมต่างแดนเปอร์เซีย

วันนี้ (10 ก.พ. 2559) ผู้สื่อข่าวรายงานว่า ขึ้นชื่อว่าเป็นราชินีแห่งดอกไม้ที่งามสง่าน่าชื่นชม ด้วยลักษณะหลากสีมีหนามเป็นอาวุธ รู้จักกันในชื่อ “ดอกกุหลาบ” ดอกไม้ชนิดหนึ่งที่พจนานุกรมระบุความหมายไว้ว่า มีหลากพรรณ หลายสี ทั้งไม้พุ่มและไม้เลื้อย

ไม่เพียงรูปลักษณ์ แต่เพราะกลิ่นหอมอ่อนๆ ทำให้กุหลาบเป็นดอกไม้ที่มีการกล่าวถึงในเมืองไทยมานานกว่า 400 ปี ปรากฏให้เห็นจากการใช้คำว่ากุหลาบและน้ำดอกไม้เทศแทนน้ำกุหลาบ ในกาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก พระนิพนธ์ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร์ ในสมัยอยุธยา

ธีรนันท์ ช่วงพิชิต นักวิชาการจากศูนย์ข้อมูลประวัติศาสตร์ชุมชนธนบุรี บอกว่า ถ้าได้อ่านวรรณกรรมหลายเล่ม จะรู้ว่ามีการพูดถึงเรื่องความงาม ความหอม หรือสิ่งที่ประทินความงาม จากชาวเปอร์เชีย เดินทางมายังแถบบ้านเราตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนกลาง หากนับช่วงประวัติศาสตร์ก็ตั้งแต่ปี 2143 หรือปลายสมเด็จพระนเรศวร ซึ่งเส้นทางของดอกไม้และน้ำดอกไม้เทศที่เดินทางมาถึงนั้น เป็นสิ่งต้องตาต้องใจราชสำนักและสามัญชน

ขณะที่ ศ.เกียรติคุณ กุสุมา รักษมณี อดีตอาจารย์ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร กล่าวว่า ในนิราศธารโศกมีการกล่าวถึงกุหลาบ ในท่องที่ว่า “กุหลาบบานกลีบช้อย คิดกะทงน้อยวางพานทอง” แสดงว่าคำนี้มีมานานแล้ว ในพจนานุกรมสมัย ร.4 เองก็พูดถึงดอกไม้นี้ ระบุเป็นดอกไม้ดี สีแดงอ่อน งามนัก กลิ่นดีด้วย ต้นเดิมเอามาแต่เมืองเทศ ก็คือไม่ใช่ต้นไม้พื้นถิ่นไทยนั่นเอง

นอกจากนี้ ความหมายของกุหลาบ ในหนังสืออักขราภิธานศรับท์ของหมอบรัดเลย์ที่ระบุว่า เป็นไม้เมืองเทศ นี้เอง ทำให้นักภาษาศาสตร์วิเคราะห์ที่มาของคำว่า กุหลาบเป็นคำที่มาจากภาษาเปอร์เซีย

ธีรนันท์ นักวิชาการจากศูนย์ข้อมูลประวัติศาสตร์ชุมชนธนบุรี อธิบายรากศัพท์ของคำว่ากุหลาบไว้ว่า กุหลาบเป็นการสนธิคำระหว่าง “กูล” กับ “ออบ” ซึ่งกูลหมายถึงดอกไม้ทุกชนิดในภาษาเปอร์เซีย มีรากเหง้ามากว่า 5,000 ปี ฉะนั้น เมื่อมาประยุกต์กับภาษาอาหรับคือออบ ที่หมายถึงน้ำ เมื่อกูลรวมกับออบคนไทยจึงรู้จักกันในนามกุหลาบ

ทั้งนี้ ไม่เพียงหลักฐานทางประวัติศาสตร์ แต่อีกสิ่งที่สะท้อนว่าเปอร์เซียหรืออิหร่านเป็นดินแดนที่ทำให้กุหลาบเป็นที่รู้จักในประเทศไทย คือการที่เปอร์เซียเป็นแหล่งผลิตน้ำกุหลาบมาจนถึงปัจจุบัน นับว่าเป็นการเดินทางของภาษาที่เข้ามาพร้อมกับวัฒนธรรมจากต่างแดน