"สงกรานต์" พิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์เสริมอำนาจ
สงกรานต์ เป็นพิธีกรรมของศาสนาพราหมณ์ เกี่ยวกับการย้ายราศีของดวงอาทิตย์ จากราศีมีนเข้าสู่ราศีเมษ ราวกลางเดือน
เมษายนของทุกปี ราชสำนักโบราณในอาเซียน รับประเพณีสงกรานต์จากพราหมณ์อินเดียเหมือนกันทุกแห่ง ทำพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์เพื่อเสริมอำนาจการปกครอง
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
สมัยแรกๆ "สงกรานต์" มีอยู่ในราชสำนักเท่านั้น ราษฎรทั่วไปไม่รู้จักสงกรานต์ ครั้นนานเข้าถึงสมัยหลังๆ จึงแพร่หลายสู่ราษฎร แล้วผสมผสานกับประเพณีพื้นเมืองสืบจนปัจจุบัน เช่น รดน้ำ แล้วกลายเป็น สาดน้ำ
ทำไม สงกรานต์ ต้องเป็นเดือนเมษายน
สังกรานติในราศีเมษ คือ "เมษสังกรานติ" มีความสำคัญในความเชื่ออินเดีย โดยเฉพาะในทางโหราศาสตร์ เนื่องจากพระอาทิตย์ย้ายเข้าสู่ราศีเมษ อันอยู่ในตำแหน่งสูงสุดของจอมฟ้าเหนือศีรษะ พระอาทิตย์จะมีกำลังและความร้อนแรงสูงสุด นอกจากนี้ราศีเมษยังเป็นราศีสถิตลัคนาของโลกและลัคนาของเมืองตามหลักโหราศาสตร์อินเดีย แต่ในปัจจุบันชาวฮินดูในอินเดียภาคเหนือเน้นความสำคัญของ "มกรสังกรานติ" มากกว่า
ส่วนการเปลี่ยนปีนั้น สำหรับปีวิกรามีสัมวัตซึ่งนิยมใช้มากในทางอินเดียภาคเหนือ จะมีการเปลี่ยนปีในช่วงเทศกาลนวราศรีหรือเทศกาลบูชาพระแม่ทุรคาในฤดูวสันต์ อยู่ในช่วงเดือนไจตระ ตกราวปลายมีนาคม-ต้นเมษายน แม้ว่าจะเป็นการเปลี่ยนศักราชของปีสัมวัตอย่างเป็นทางการ แต่พิธีกรรมถูกรวบไปอยู่ในส่วนการบูชาพระแม่ทุรคา ไม่ได้มีพิธีกรรมพิเศษแยกออกมา
5 เกณฑ์การขึ้นทะเบียนเป็นรายการตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
- สงกรานต์เป็นเทศกาลที่จัดขึ้นโดยชุมชนชาวพุทธที่หลากหลายและชุมชนชาติพันธุ์ต่าง ๆ ทั่วประเทศไทย เทศกาลดังกล่าวมีระยะเวลา 3-7 วัน เริ่มต้นด้วยผู้หญิงและเด็กมารวมตัวกันเพื่อทำ ความสะอาดและตกแต่งบ้านและสถานที่สาธารณะ ประชาชนไปวัดเพื่อทำบุญตักบาตร สรงน้ำพระพุทธรูป แสดงความเคารพต่อบรรพบุรุษ ก่อเจดีย์ทราย และบริจาคเงินสร้างวัด นักโหราศาสตร์ พระภิกษุ ช่างฝีมือ ผู้ชาย ผู้หญิง และเด็ก ล้วนมีบทบาทในงานเฉลิมฉลองนี้
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
โดยความรู้และทักษะที่เกี่ยวข้องได้รับการถ่ายทอดในระดับครัวเรือนและระดับชาติ ผ่านการเรียนการสอน ทั้งในระบบและนอกระบบการศึกษา รายการดังกล่าวช่วยส่งเสริมคุณค่าของประเพณี ซึ่งมีหน้าที่ทางสังคมและวัฒนธรรม ได้แก่ การชำระล้างสิ่งชั่วร้ายในอดีต และการขอพรให้มีความเจริญรุ่งเรืองในปีที่จะมาถึง การกลับมาเยี่ยมสมาชิกในครอบครัว การเคารพผู้สูงอายุและบรรพบุรุษ การทำบุญ ทางพุทธศาสนา ความร่วมมือในชุมชน การเฉลิมฉลองความสามัคคี การให้อภัย และความปรารถนาดี - ข้อมูลในส่วนนี้อธิบายถึงการขึ้นทะเบียนรายการตัวแทนซึ่งจะเป็นคุณประโยชน์ต่อการสร้าง ความมั่นใจว่า ความสำคัญของมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้นั้นจะเป็นที่ประจักษ์และตระหนักรู้ทั้งในระดับท้องถิ่น ระดับชาติ และระดับนานาชาติ
สงกรานต์ประกอบด้วยการปฏิบัติของมรดกที่มีชีวิต ที่แตกต่างกันในชุมชนท้องถิ่นที่หลากหลายทั่วประเทศไทย การขึ้นทะเบียนนี้จะช่วยให้ผู้คนในชุมชนเหล่านั้นตระหนักถึงความสำคัญของมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ และสร้างความรู้ความเข้าใจในแง่มุมเฉพาะด้านของมรดกทางวัฒนธรรม รวมทั้งการส่งเสริมเทศกาลในท้องถิ่นจะส่งเสริมการเจรจาภายในและระหว่างชุมชนท้องถิ่นด้วย
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
และเนื่องจากการเฉลิมฉลองสงกรานต์แตกต่างกันไปตามแต่ละภูมิภาคและชุมชน การขึ้นทะเบียน จึงเป็นการส่งเสริมให้เห็นคุณค่าของความหลากหลายทางวัฒนธรรม และความคิดสร้างสรรค์ ซึ่งการตระหนักรู้และความเคารพดังกล่าวจะส่งผลให้เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้ ความสัมพันธ์ที่ดีขึ้น และสันติภาพระหว่างชุมชนในระดับชาติและระดับโลก อีกทั้งการขึ้นทะเบียนนี้จะสร้างโอกาสในการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมระหว่างชุมชนที่มีภูมิหลังทางสังคมและศาสนาที่แตกต่างกัน - ความมีชีวิตของรายการนั้น มีการรักษาผ่านการปฏิบัติและสืบทอดภายในครอบครัว วัดทางพระพุทธศาสนา และโรงเรียน สังคมไทยโดยรวมยังได้ส่งเสริมการสืบทอดประเพณีสงกรานต์ผ่านสื่อต่าง ๆ ซึ่งรัฐภาคีมีส่วนในการสงวนรักษา โดยประกาศเป็นวันหยุดราชการตามบริบทของเทศกาลสงกรานต์ หน่วยงานหลายแห่งได้ดำเนินมาตรการเพื่อสนับสนุนงานด้านโลจิสติกส์ของกิจกรรมและหลีกเลี่ยงการทำให้เป็นธุรกิจมากเกินไป
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
กระทรวงที่เกี่ยวข้องซึ่งร่วมกับชุมชน กลุ่มบุคคล และปัจเจกบุคคลที่เกี่ยวข้อง ได้ดำเนินงานด้านการวิจัย การระบุข้อมูล และการจัดทำเอกสาร รวมทั้งการผนวกเนื้อหาเกี่ยวกับรายการดังกล่าวไว้ในหลักสูตรของโรงเรียน มาตรการสงวนรักษาที่เสนอ มีความมุ่งมั่นที่จะปกป้อง รักษา ถ่ายทอด และฟื้นฟูความหมายทางสังคมและวัฒนธรรมของสงกรานต์ ด้วยการส่งเสริมแนวปฏิบัติและความหมายที่เกี่ยวข้องในระดับท้องถิ่น
ซึ่งรวมถึงการเสริมสร้างศักยภาพให้กับผู้คน รวมถึงผู้หญิง เยาวชน และกลุ่มคนชายขอบด้วยความรู้และทักษะที่เกี่ยวข้องและเสริมสร้างความเข้มแข็งในการจัดการเทศกาล นอกจากนี้ ยังให้ความสนใจเป็นพิเศษในการป้องกันผลกระทบที่ไม่คาดคิดจากการขึ้นทะเบียน เช่น การทำให้เป็นธุรกิจมากเกินไป การขยายการเฉลิมฉลอง ในพื้นที่สาธารณะมากเกินไปและไม่ปลอดภัย และการใช้ทรัพยากรน้ำอย่างไม่ยั่งยืน
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
- เอกสารนี้มีรายละเอียดของการมีส่วนร่วมของชุมชน กลุ่มบุคคล และปัจเจกบุคคลที่เกี่ยวข้องในกระบวนการเสนอรายการ ตั้งแต่ปี 2557 เป็นต้นมา มีการจัดทำเอกสาร การสัมภาษณ์ และการแลกเปลี่ยนกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในชุมชน ได้แก่ ปราชญ์ชาวบ้าน ศิลปิน ผู้อาวุโสที่เคารพ พระภิกษุ ผู้นำทางจิตวิญญาณ ครู อาจารย์ นักวิชาการ นักประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ผู้บริหารท้องถิ่น และผู้นำเยาวชน
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
ตั้งแต่ปี 2562 กระทรวงวัฒนธรรมได้ให้การสนับสนุนงบประมาณแก่ทีมวิชาการเพื่อทำการศึกษา ประเด็นที่เกี่ยวข้องกับเอกสารเสนอรายการสงกรานต์ ซึ่งมุ่งเน้น 5 จังหวัดในแต่ละภูมิภาค และการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการ 4 ครั้ง และการประชาพิจารณ์โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนในกิจกรรมอย่างกว้างขวาง ส่งผลให้ได้รับความยินยอมในการเสนอรายการ และเอกสารนี้มาพร้อมกับหนังสือยินยอมหลายฉบับ ซึ่งมาจากทั้งองค์กรและตัวแทนชุมชน - สงกรานต์เป็นส่วนหนึ่งของบัญชีรายการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมแห่งชาติมาตั้งแต่ปี 2554 บัญชีรายการได้รับการดูแลโดยหน่วยงานและองค์กรต่างๆ รวมถึงกรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม การจัดทำเอกสารเกี่ยวกับสงกรานต์
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
หลักเกณฑ์ สงกรานต์ไทย คว้ามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
ประกอบด้วยการวิจัยด้านประวัติศาสตร์ คำนิยาม แนวปฏิบัติ บทบาทของชายและหญิง และความเชี่ยวชาญต่าง ๆ ในการดูแลรักษาและสืบทอด โดยมีกระบวนการซึ่งประกอบด้วยการสัมภาษณ์ผู้ถือครองภูมิปัญญาท้องถิ่น พระภิกษุ ผู้นำชุมชน ช่างฝีมือ นักวิชาการ ครู เยาวชน และผู้ปฏิบัติ ที่เกี่ยวข้อง ทั้งนี้บัญชีรายการจะมีการปรับข้อมูลให้เป็นปัจจุบันทุกๆ 3 ปี โดยชุมชนที่เกี่ยวข้องจะเข้ามา มีส่วนร่วมในการปรับปรุงแต่ละครั้ง
ที่มา : วัฒนธรรมร่วมอุษาคเนย์ในอาเซียน