ประวัติ 
พิธีแรกนาขวัญ หรือ "พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ" เป็นพระราชประเพณีสำคัญ ที่ทำเพื่อเสริมสร้างให้เกิดขวัญและกำลังใจแก่เกษตรกรของชาติ "จรดพระนังคัล" แปลว่า จดไถ หรือ แรกไถ เป็นประเพณี โบราณที่พระเจ้าแผ่นดินทรงทำพิธีไถนาเอง ส่วนพระมเหสีเลี้ยงไหมเพื่อเป็นตัวอย่างแก่ประชาชน
พระราชพิธีแรกนาขวัญ หรือ ที่เรียกกันว่า "พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ" พระราช พิธีสองพิธีต่อเนื่องกัน คือ พระราชพิธีพืชมงคลเป็นพิธีสงฆ์ ประกอบพิธีในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ส่วนพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญซึ่งเป็นพิธีพราหมณ์ มาเริ่มพิธีสงฆ์ในสมัยรัชกาลที่ 4
ความหมายของพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเพื่อต้องการให้พืชพันธุ์ธัญญาหารในพระราชอาณาจักรอุดมสมบูรณ์ตลอดฤดูกาลที่ทำการเพาะปลูกในสมัยสุโขทัยนั้นพระมหากษัตริย์จะเสด็จเป็นองค์ประธานในพระราชพิธีทุกครั้ง ครั้นถึงสมัยกรุงศรีอยุธยาพระมหากษัตริย์ทรงกระทำเหมือนสมัยสุโขทัย แต่จะมอบอาญาสิทธิ์และทรงจำศีลอย่างเงียบ ๆ เป็นเวลา 3 วันพอถึงสมัยรัตนโกสินทร์ในสมัยรัชกาลที่ 4 ทรงโปรดเกล้าฯ ให้มีพิธีสงฆ์เพิ่มขึ้น
สำหรับพระราชพิธีในปัจจุบันพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว หรือ ผู้แทนพระองค์ จะทรงเป็นประธานในพิธี โดยผู้ที่ทำหน้าที่พระยาแรกนาก็คือปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ส่วนเทพีคู่หาบเงินและทองที่ทำหน้าที่หาบเมล็ดพันธุ์ข้าวให้พระยาแรกนาหว่านในแปลงนาที่ท้องสนามหลวงจะเป็นข้าราชการหญิงในกระทรวงเกษตรนั่นเอง
ส่วนพระราชพิธีอย่างย่อ ๆ ในพิธีแรกนา จะเริ่มด้วยกระบวนพระยาแรกนาในชุดเครื่องสูงจะทำพิธีเสี่ยงผ้านุ่ง ถ้าจับได้ผ้ากว้าง มีคำนายว่า น้ำจะมาก ถ้าจับได้ผ้าผืนกลางก็ทายว่าน้ำพอดีหาก จับได้ผ้าผืนแคบทายว่าน้ำจะน้อย จากนั้นพราหมณ์จะมอบไถเทียมพระโคคู่ให้พระยาแรกนา ลงมือไถ โดยเริ่มไถรี 3 รอบ ไถแปร 3 รอบ และ ไถดะ 3 รอบ ในระหว่างนั้น พระยาแรกนาจะหยิบเมล็ดพันธุ์ข้าวพระราชทานในหาบที่เทพีคู่หาบเงินและทองนำมาให้หว่านแล้วไถกลบอีก 1 รอบ จากนั้นพราหมณ์จะให้พระโคเสี่ยงทายด้วยของกิน 7 อย่างมีข้าวเปลือก ข้าวโพด ถั่ว งา เหล้า น้ำ และ หญ้า พระโคกินอะไร ทายว่าสิ่งนั้นจะสมบูรณ์
หลังจากเสร็จพระราชพิธีจะมีพิธีพระราชทานรางวัลแก่เกษตรกร และ กลุ่มเกษตรกรดีเด่นที่ชนะการประกวดพันธุ์ข้าวเพื่อเป็นขวัญและกำลังใจ หลังจากเสด็จพระราชดำเนินกลับแล้จะเปิดโอกาสให้เกษตรกรและประชาชนที่มาร่วมพิธีเข้ามาเก็บเมล็ดพันธุ์ข้าวที่หว่านไว้เป็นสิริมงคลแก่ตัวเองและอาชีพของตนเองต่อไป