ปรากฏการณ์เกาะความร้อนในเมือง (Urban Heat Island) เป็นปรากฏการณ์เมื่ออุณหภูมิในเมืองนั้นสูงกว่าบริเวณรอบ ๆ เมืองอย่างมีนัยสำคัญ จึงเรียกว่าเกาะความร้อน โดยเกาะความร้อนนั้นเกิดจากหลายสาเหตุซึ่งมาจากการกระทำของมนุษย์ เช่น การปรับแต่งภูมิประเทศอย่างการสร้างถนน ตึก และที่อยู่อาศัย ซึ่งมีผลต่อการดูดซับและการคลายความร้อนจากรังสีดวงอาทิตย์เป็นอย่างมาก
การสูญเสียพื้นที่สีเขียวภายในเมืองยังมีผลต่ออัตราการระเหยของน้ำ ซึ่งส่งผลต่ออุณหภูมิในพื้นที่นั้น ๆ อย่างมีนัยสำคัญ ตึกสูงจำนวนมากในเมืองอาจยังทำหน้าที่เป็นกระจกสะท้อนรังสีความร้อนจากดวงอาทิตย์กลับไปกลับมาภายในเมืองจนเกิดปรากฏการณ์ที่เรียกว่า “ปรากฏการณ์หุบเขตเมือง” หรือ “Urban Canyon Effect” ได้อีกด้วย ปัจจัยเหล่านี้ เมื่อรวมเข้ากับมลพิษทางอากาศภายในเมืองแล้ว จะทำให้อุณหภูมิในเมืองใหญ่หลาย ๆ เมืองทั่วโลกนั้นเกิดปรากฏการณ์เกาะความร้อนขึ้น
องค์การนาซาและห้องปฏิบัติการแรงขับเคลื่อนไอพ่น (Jet Propulsion Laboratory: JPL) เองมีอุปกรณ์สำหรับการสำรวจไฟป่า จุดร้อน และอุณหภูมิในเมือง ติดตั้งอยู่บนสถานีอวกาศนานาชาติ เรียกว่า “ECOSTRESS” ซึ่งทำหน้าที่วัดอุณหภูมิอากาศเหนือพื้นดิน (Surface Air Temperature) ในเมืองต่าง ๆ ทั่วโลกตามวงโคจรของสถานีอวกาศนานาชาติ
นอกจากนี้ ดาวเทียมสำรวจโลกอย่าง Sentinel-2 และ Sentinel-3 ขององค์การสำรวจอวกาศยุโรป (European Space Agency: ESA) ยังมีส่วนช่วยในการสำรวจไฟป่าจากนอกโลกอีกด้วย
แผนที่อุณหภูมิพื้นผิวของกรุงปักกิ่ง สาธารณรัฐประชาชนจีน เมื่อวันที่ 4 มิถุนายน 2023 แสดงให้เห็นถึงปรากฏการณ์เกาะความร้อนในเมือง พื้นที่บริเวณเขตปกครองตนเองมองโกเลียในนั้นมีอุณหภูมิพื้นผิวสูงสุดถึง 57 องศาเซลเซียส ขณะที่กรุงปักกิ่งนั้นทำลายสถิติอุณหภูมิสูงสุดของตนเองที่ 41.8 องศาเซลเซียส เมื่อวันที่ 22 มิถุนายน 2023
แผนที่อุณหภูมิพื้นผิวของกรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน 2022 แสดงให้เห็นถึงปรากฏการณ์เกาะความร้อนในเมือง เมื่อบริเวณรอบ ๆ กรุงโตเกียวนั้นมีอุณหภูมิสูงกว่าบริเวณอ่าวโตเกียวอย่างมีนัยสำคัญ กรุงโตเกียวบันทึกอุณหภูมิสูงสุดในปี 2022 ได้ที่ 36 องศาเซลเซียส ในขณะที่ปกติแล้ว กรุงโตเกียวมีอุณหภูมิเฉลี่ยตลอดปีต่ำกว่า 25 องศาเซลเซียส
แผนที่อุณหภูมิพื้นผิวของเมืองฮูสตัน รัฐเท็กซัส สหรัฐอเมริกา เมื่อวันที่ 13 มิถุนายน 2023 แสดงให้เห็นถึงปรากฏการณ์เกาะความร้อนในเมืองอย่างชัดเจน เมื่ออุณหภูมิรอบ ๆ เมืองเท็กซัสนั้นสูงกว่าบริเวณรอบนอกของตัวเมืองซึ่งเป็นป่าอย่างมีนัยสำคัญ โดยที่ในตัวเมืองเท็กซัสนั้นวัดอุณหภูมิพื้นผิวสูงสุดได้ที่ 47 องศาเซลเซียส
แผนที่อุณหภูมิพื้นผิวของกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส เมื่อวันที่ 15 กรกฎาคม 2022 แสดงให้เห็นถึงปรากฏการณ์เกาะความร้อนในเมืองในตอนกลางคืน จากแผนที่จะเห็นได้ว่าแม่น้ำแซน (Seine) ซึ่งตัดผ่านกลางกรุงปารีสนั้นมีอุณหภูมิสูงกว่าบนฝั่งของกรุงปารีสเสียอีก บ่งบอกว่าแม่น้ำดังกล่าวนั้นทำหน้าที่เป็นเหมือนตัวดูดซับรังสีความร้อนของเมือง ด้วยคุณสมบัติของน้ำที่มีความสามารถในการกักเก็บความร้อนได้สูงมาก
ECOSTRESS วัดอุณหภูมิสูงสุดในกรุงปารีสได้ที่ 40 องศาเซลเซียส ซึ่งถือเป็นอุณหภูมิประวัติการณ์ของกรุงปารีสเมื่อปี 2022
แผนที่อุณหภูมิพื้นผิวของประเทศอินเดีย เมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม 2022 แสดงให้เห็นถึงปรากฏการณ์เกาะความร้อนในเมืองหลายแห่งของประเทศอินเดีย โดยปรากฏการณ์เกาะความร้อนนั้นสามารถเห็นได้ชัดเจนในเมืองใหญ่อย่าง กรุงนิวเดลี ภาพนี้เป็นภาพที่ถ่ายในช่วงเวลาเกือบเที่ยงคืน แสดงให้เห็นว่าปรากฏการณ์เกาะความร้อนส่งผลกระทบแม้กระทั่งในช่วงเวลากลางคืน
ECOSTRESS บันทึก อุณหภูมิสูงสุดในกรุงนิวเดลีได้ที่ 39 องศาเซลเซียส ในขณะที่พื้นที่ชนบทรอบ ๆ เมืองนั้นมีอุณหภูมิต่ำถึง 15 องศาเซลเซียสเท่านั้น ซึ่งถือเป็นความแตกต่างของอุณหภูมิพื้นผิวที่สูงมาก
แผนที่อุณหภูมิพื้นผิวของทวีปยุโรป เมื่อวันที่ 10 กรกฎาคม 2023 จากดาวเทียม แสดงให้เห็นถึงเกาะความร้อนในบริเวณต่าง ๆ ของ ทวีปยุโรป บางบริเวณของทวีปยุโรปอาจมีอุณหภูมิสูงกว่า 45 องศาเซลเซียส
ที่มาภาพ: NASA
ที่มาข้อมูล: NASA
“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech